تقدیم به:

امام حسن عسکری علیه السلام و شهدای آتش نشان

ص: 2

شکر از شکر شیرین تر است

رحمت پوریزدی

ص: 3

شکر از شکر شیرین تر است

رحمت پوریزدی

طراح جلد: محمد علی خانی

صفحه آرا: سید رضا حسینی

مدیر هنری و اجرایی انتشارات: محمد مهدی کاربخش راوری

قطع: رقعی/

نوبت چاپ: اول/ تابستان/1399

شمارگان: 1000

ناشر: مهرتا

کرمان، بلوار کشاورز،نبش کوچه 9، مجتمع تجاری اداری فولاد(افق)، طبقه دوم، واحد

22، تلفن 32125791-034

کلیه حقوق محفوظ و مخصوص می باشد.

شابک: 4-0-97439-622-978

قیمت: 8000 تومان

ص: 4

به پایین دست نگاه کن...19

لیاقت نعمت...19

خورنده شاکر...20

تشکر و جلب محبت...20

قطع زنجیره نیکی...20

صحبت از نعمت...21

حالم خوب است...21

اگر شکر کنید...22

در هر نفس شکری...22

وقت غذا...24

نتیجه ی شکر...24

حق نیکی کننده...24

مال اسراف نشده...25

اعتراف به نعمت...25

هم نشین داود علیه السلام...26

غافلگیری نعمت...27

بنده ی شاکر...27

تشکر از واسطه ی نعمت...29

اعتراف به نعمت...30

خدا را متهم می کند...30

حمد بر عطسه...30

نوشیدن آب...31

اسب گم شده...31

دعای سلامتی...32

ص: 6

چگونه باشیم...32

نصف عمر...33

خدا از شیطان تشکر کرد!...34

مثل های شکرانه...35

سگی که از قصاب خانه پاچه بدزدد، نان خودش را بریده است...37

نمک خوردند و نمکدان دزدیدند...37

حرامی باش و حرامی مباش!...37

در کشتی نشستن و با ناخدا جنگیدن...38

دست به سفره، مشت به پیشانی...38

آدم نباید گربه کور باشد...38

باز جای شکرش باقی است...39

روزی اگر نمی رسد تنگ دل مباش...39

آدم و سگ...41

نمک نمک است، چه یک مشت چه یک انگشت...41

شکر نعمت از شکر شیرین تر است...41

بی کفشی...41

خدا و بنده...42

سپاس دار باش تا سزاوار نیکی...42

مال، تن، جان...42

الهی به داده ات شکر، به نداده ات شکر...43

الهی!...43

شکر رحمت کن که رحمت در پی است...44

ص: 7

شکر کردن به حاجت نخستین، اجابت حاجت دومین بود...44

چغندر تا پیاز شکر خدا...44

شکر در شعر...47

شکرنامه...63

کتاب نامه...68

ص: 8

«اعْمَلُوا آلَ داوُدَ شُكْراً وَ قَلِيلٌ مِنْ عِبادِيَ الشَّكُورُ»(1)

بنده همان به که ز تقصیر خویش *** عذر به درگاه خدای آورد

ورنه(2) سزاوار خداوندیش *** کس نتواند که بجای آورد

باران رحمت بی حسابش همه را رسیده و خوان(3) نعمت بی دریغش(4) همه جا کشیده پرده ناموس(5) بندگان به گناه فاحش(6) ندرد و وظیفه(7) روزی به خطای منكر(8) نبرد(9).

ای کریمی که از خزانه غیب *** گبر و ترسا وظیفه خور داری

دوستان را کجا کنی محروم *** تو که با دشمن این نظر داری

فراش(10) باد صبا را گفته تا فرش زمردی بگسترد و دایه ابر بهاری را فرموده تا بنات نبات(11) در مهد زمین بپرورد درختان را به خلعت نوروزی قبای سبز

ص: 10

ورق در برگرفته و اطفال شاخ را به قدوم موسم ربیع(1) کلاه شکوفه بر سر نهاده(2) عصاره تاکی(3) به قدرت او شهد فایق(4) شده و تخم خرمایی به تربیتش نخل باسق(5) گشته(6).

ابر و باد و مه(7) و خورشید و فلک در کارند *** تا تو نانی به کف آری و به غفلت نخوری

همه از بهر تو سرگشته و فرمان بردار(8) *** شرط انصاف نباشد که تو فرمان نبری(9)

در این نوشتار کوچک به گردآوری حدیث، داستان، شعر و مثل های شکر پرداخته ایم. به امید اینکه باب شكر بر بندگان گشاده گردد تا بدین سبب شاکر و سپاسگزار نعمتهای ارباب کریم و نیز شاهد فزونی نعمتهای دریای لطف و رحمت الهی باشیم. و از خوانندگان هوشیار و هشیار خواستارم تا کاستی ها را بر بنده ببخشایند و پیشنهادها و نقدها نیز مایه خوشحالی و پیشرفت است.

الحمد لله رب العالمين

عید غدیر خم /1399

ryazdi1395@gmail.com

ص: 11

ص: 12

ص: 14

بهترین شکر برای هر نعمتی آن است که با همان نعمت ها به دیگران خیر برسانی(1)

مهربان حال و نعمت مردم را دگرگون نخواهد کرد، مگر اینکه خود آن مردم حالشان را تغییر دهند(1).

کسی که قلبا شکر نعمت کند پیش از آنکه به زبان شکر گوید، لیاقت خود را برای افزون شدن نعمت ثابت کرده است(1).

فَيَکفُرُهُ فَيَمْتَنِعُ صَاحِبُهُ مِنْ أَنْ يَصْنَعَ ذَلِكَ إِلَى غَیرهِ» آنان وقتی کسی در حقشان نیکی کند، کفران می کنند، به همین دلیل نیکوکاران از نیکوکاری در حق دیگران خودداری می کنند.(1)

و اگر نزد خداوند متعال عبادتی از عبادت هایی که بندگان مخلص به آن عبادت میکنند بهتر و بالاتر از شکر بود: البته اسمی از آن برده و بندگان خود را به آن عبادت مخصوص امر می فرمود. ولی چون عبادتی بهتر و مطلوب تر از آن نبود؛ از این لحاظ این عبادت را انتخاب فرموده و از میان بندگان خود تنها اشخاصی را انتخاب کرده و از آنان اسم برد که شاکر هستند و فرمود: «قَلِيلٌ مِنْ عِبَادِيَ الشَّكُورُ(1)» و کم است در میان بندگان من اشخاصی که شاکر هستند. «تَمَامُ الشُّكْرِ الِاعْتِرَافِ بِلِسَانِ السِّرِّ خَالِصاً لِلَّهِ عَزوَجَلَ بِالْعَجْزِ عَنْ بُلُوغِ أدنی شَكَرَهُ» و کمال شکر این است که به زبان حال و قلب و با خلوص نیت اعتراف کند به عاجز ماندن از بجا آوردن کمترین مرتبه شکر پروردگار متعال، زیرا موفق شدن به شکرگزاری؛ خود نعمت جدیدی است که موجب شکر دیگری برای آن بجا آورده شود و این نعمت و لطف جدید به مراتب از نعمت اولی بزرگتر و مهم تر است. پس لازم می شود که برای هر شکری شکر دیگری بجا آورده شود و به همین ترتیب شکرگزاری تسلسل و ادامه پیدا میکند.

و انسان در این صورت توجه پیدا میکند که: پیوسته غرق نعمت های الهی بوده و از بجا آوردن شکر لازم عاجز و قاصر است. پس چگونه انسان می تواند شکر نعمت های پروردگار متعال را به آن طوری که باید به جا آورد! و چگونه عمل او با عمل خدا مقابله و برابری می کند. در صورتی که بنده، عاجز و ضعیف بوده و او را قوت و قدرتی از خود نیست، مگر اینکه خدا او را قوت و نیرو بدهد؛ و خداوند از عبادت و اطاعت بنده خود بی نیاز است و او قدرت و توانایی دارد که نعمت خود را پیوسته اضافه کند. پس تو باید که: «فَكُنْ لِلَّهِ عَبْداً شَاكِراً

ص: 23

عَلَى هَذَا الْوَجْهِ تَرَى الْعُجْبُ» این چنین و روی این اصل بندگی کرده و شکرگزار باشی و در این صورت عجایبی از فضل خداخواهی دید(1).

ادا نموده ای «إِنْ قَدَرْتَ عَلَى مُكَافَأَتِهِ يَوْماً كَافَأْتَهُ» و اگر روزی توانستی به او عوض دهی نیز این کار را بکن(1).

نزد آن درختی بروم که خود نکاشته ام، و برای نگهداری آن زحمتی متحمل نشده ام، آن را وسیله روزی من قرار داده ای، و این تو هستی که بر دل کسی می اندازی تا آن را از من بخرد و من با پول آن نانی را بخرم که خود گندمش را نکاشته ام و تو آتش را برای من مسخر کرده ای، تا با آن غذا را طبخ کنم، و مرا طوری آفریده ای که با میل و رغبت آن غذا را بخورم، تا توان بندگی تو را داشته باشم، پس سپاس تو را پیرمرد این حرفها را می زد و گریه می کرد. داود علیه السلام گفت: پسرم! بلند شو تا برویم، که من هرگز بنده ای را ندیده ام تا این حد شاکر باشد(1).

روزی شد که هر دو گرسنه ماندند، آن زن رفت و يك دوك از پنبه رشته به او داد و به او گفت: جز این چیزی نزد من نیست این را ببر و بفروش و چیزی بخر تا بخوریم

آن مرد دوك نخ را برداشت و به بازار برد بفروشد دید بازار تعطیل شده و خریدارها بساط خود را برچیده و رفته اند، با خود گفت: خوب است کنار آب (دریا) بروم وضوئی بسازم و مقداری از آن به سر و صورت خود بزنم و برگردم. به همین فکر کنار دریا آمد در آنجا به ماهیگیری برخورد که (پیش از آنکه عابد بدان جا بیاید) تور خود را به دریا انداخته و ماهی گرفته بود و جز يك ماهی گندیده در آن نمانده بود که چند روز بود پیش او مانده و سست و گندیده شده بود، عابد به او گفت: این ماهی را به من بفروش و من در عوض این دوك نخ را به تو میدهم تا برای تور خود از آن استفاده کنی، ماهیگیر قبول کرد و عابد ماهی را گرفت و دوك را به او داد و ماهی را به خانه آورد و جریان را به زنش گفت، زن آن ماهی را گرفت که درست کند چون شکمش را باز کرد در گران بهایی در شکمش یافت، شوهرش را خبر کرد و آن در را به او نشان داد،

عابد آن در را برداشت و به بازار برد و به بیست هزار درهم فروخت و به خانه برگشت و پول ها را در منزل نهاد. «فَإِذَا سَائِلٌ يَدُقُّ الْبَابَ وَ يَقُولُ يَا أَهْلَ الدَّارِ تَصَدَّقُوا رَحِمَكُمُ اللَّهُ عَلَى الْمِسْكِينِ» در این هنگام نیازمندی به در خانه آمد در را کوبید و گفت: ای اهل خانه خدا شمارا رحمت کند به این مسکین بینوا هم صدقه بدهید مرد عابد به نیازمند گفت: به خانه بيا، فقیر وارد خانه شد و عابد به او گفت: یکی از این دو کیسه را (که هرکدام ده هزار درهم در آن بود) بردار، فقیر یکی را برداشت و رفت.

ص: 28

زنش گفت: سبحان الله! حال که ما پولدار شدیم نیمی از ثروتمان رفت، طولی نکشید که فقیر بازگشت و در را زد، مرد عابد گفت: بفرمائید، فقیر وارد شد و کیسه را بجای خود گذارد و گفت: «کُل هَنِيئاً مَرِيئاً إِنَّمَا أَنَا مَلَكُ مِنْ مَلَائِكَةِ رَبِّكَ إِنَّمَا أَرَادَ رَبُّكَ أَنْ يَبْلُوَكَ فَوَجَدَكَ شَاكِراً ثُمَّ ذَهَبَ» بخور (و از آن استفاده کن) نوش جان و گوارایت باد، که به راستی من فرشته ای از فرشتگان پروردگار تو بودم و پروردگارت خواست تا تو را بیازماید و تو را مرد سپاسگزاری یافت. (این را گفت) و از نزد عابد رفت(1).

او و تندرستی اش و به درستی که بنده، متوجه این نعمت ها نیست و خدا را فراموش می کند از این رو خداوند به باد دستور می

دهد که در تنش بگذرد و از بینی او بیرون آید تا خدا را بر آن حمد کند، «فَيَكُونُ حَمْدُهُ عِنْدَ ذَلِكَ شُكْراً لِمَا نَسِيَ» پس حمد او در آن هنگام شکری است برای آنچه فراموش کرده است (و خدا به یادش آورده است)(1).

لِلِه» شخصی به امام علیه السلام گفت: قربانت گردم شما فرمودید حق شکرش را به جای می آورم، امام فرمود مگر نشنیدی که من گفتم «الحمد لله».(1)

ص: 36

برآشفت و گفت: اي غلام. از این بد که دیدم چه بدي بدتر خواهد بود. باز چندی نگذشت که پسر یگانه خواجه ناخوش شد و او نیز پس از آنکه باقیمانده ثروت پدرش صرف درمانش شد، جان داد و تاجر را سخت در دریای مواج غم و اندوه و اظهار عجز و بي قراري غوطه ور ساخت.

غلام باز می گفت: رو شکر کن مباد که از بد بدتر شود. تاجر همان پاسخ پیشینه به وي بداد و از تکرار نصیحتش ملامت کرد و غلام خاموش گشت. چندي گذشت. باراني سيلابي با شدت و سرعت فروبارید، سیل جاري شد، خانه تاجر را از بنیان خراب کرد و خود تاجر را نیز آب برد و او بر روي آب می زارید و می نالید. غلام باز به وي گفت: اي خواجه! بارها به تو گفتم، نشنيدي، بار دیگر هم می گویم: رو شکر کن مبادا که از بد بدتر شود! تاجر برآشفت و گفت: اي دیوانه! از این بد، بدتر چه شود که با مرگ دست به گریبانم و بر روي آب جان مي دهم؟

غلام گفت: هنوز هم جاي شکرش باقي است. رو شکر کن مباد که از بد بدتر شود. سرانجام تاجر از شدت جریان سیل جان داد. جسد بي روح او به قدرت خداوندي به زبان آمد و گفت: اي غلام! مگر از این بدتر هم می شود. غلام گفت: بازهم می گویم: رو شکر کن مباد که از بد، بدتر شود! هنوز سخن غلام به پایان نرسیده بود که جسد تاجر به آسیابی رسید و به طرف چرخ آسیاب روان شد و اعضاي بدنش در زیر پرده اي آنکه با سرعت می چرخید، خرد و خمیر شد و هر تکه بدنش به سويي رفت. آنگاه غلام به بدن تکه تکه شده او خطاب کرد و گفت: نگفتم شکر کن مبادا که از بد بدتر شود.(1)

ص: 40

درآمدم دل تنگ، یکی را دیدم که پای نداشت. سپاس نعمت حق به جای آوردم و بر بی کفشی صبر کردم.

مرغ بریان به چشم مردم سیر *** کمتر از برگ تره بر خوان(1) است

آن که را دستگاه و قوت نیست *** شلغم پخته مرغ بریان است (2)

یادمان باشد در هر موقعیتی باشیم. حتما دیگرانی بدتر از ما نیز هستند. اگر ثروت ندارم ولی تن سالم دارم؛ اگر تن سالم ندارم، روح سالم دارم؛ انسان های موفق همواره نقطه های مثبت زندگانی شان را می بینند و غفلت از چیز های که دارند نمی کنند. بهر حال روزی همین نعمت را نداشتم ولی الان دارم. شخصی یکی از دندان هایش به درد آمده بود رو به شکوه و گلایه کرد در همین حال به ذهنش آمد که اگر یک دندان خراب و است و درد می کند درعوض 31 دندان دیگر سالم و بی درد هستند و همین منجر به تسکین و آرامش درد دندانش شد.

پادشاه که صدای مرد فقیر را می شنید، تعجب کرد و جلو آمد و پرسید: این حرف چیست که مرتب فریاد می کنی؟ مرد فقیر با ناله گفت: شکر می کنم که به حرف همسرم اعتنا نکردم و چغندر با خود نیاوردم وگرنه الآن دیگر زنده نبودم!

شاه از این حرف مرد خندید کیسه ای زر به او بخشید تازندگی اش را سر و سامان دهد! و از آن پس عبارت پیاز تا چغندر شکر خدا در هنگامی که فردی به گرفتاری دچار شود که ممکن بود بدتر از آن هم باشد به کار میرود.(1)

ص: 45

ص: 46

ص: 48

نفس می نیارم (1)زدم از شکر دوست *** که شکری ندانم که در خورد اوست

عطایی است هر موی از او برتنم *** چگونه به هر موی، او شکری کنم؟

ستایش خداوند بخشنده را *** که موجود کرد از عدم بنده را

که را قوت وصف احسان اوست؟ *** که اوصاف مستغرق شان اوست

بدیعی (2)که شخص آفريند زگل *** روان و خرد بخشد و هوش و دل

ز پشت پدر تا به پایان شيب(3)*** نگر تا چه تشریف(4) دادت زغيب

چو پاک آفريدت بهش باش و پاک *** که ننگ است نا پاک رفتن به خاک

پیاپی بیفشان از آیینه گرد *** که مصقل نگیرد چو زنگار خورد(5)

ص: 49

نه(1) در ابتدا بودی آب منی *** اگر مردی از سر به در کن منی(2)

چو روزی(3) به سعی آوری سوی خویش *** مكن تکیه بر زور بازوی خویش

چرا حق نمی بینی از خود پرست *** که بازو به گردش درآورد و دست

چو آید به کوشيدنت خير پیش *** به توفیق حق دان نه از سعی خویش

به سرپنجگی کس نبرده است گوی(4)*** سپاس خداوند توفيق گوی(5)

تو قائم به خود نیستی یک قدم *** زغيبت (6)مدد می رسد دم به دم

نه طفل دهان بسته بودی زلاف *** همی روزی آمد به جوفش ز ناف(7)

چو نافش بریدند و روزی گسست *** به پستان مادر درآویخت دست

غریبی که رنج آردش (8) دهر پیش *** به دارو دھند آبش از شهر خویش

پس او درشکم پرورش یافته است *** ز أنبوب (9)معده خورش یافته است

دو پستان که امروز دلخواه اوست ***دو چشمه هم از پرورشگاه اوست

کنار و بر مادر دلپذیر *** بهشت است و پستان در او جوی شیر

ص: 50

درختی است بالای(1) جان پرورش *** ولد ميوه ی نازنین در برش (2)

نه رگ های پستان درون دل است؟ *** پس ار بنگری شیر، خون دل است

به خونش فرو برده دندان چو نیش *** سرشته در او مهر خوانخوار خویش

چو بازو قوی کرد و دندان ستبر *** براندا يدش دایه پستان به صبر(3)

چنان صبرش (4)از شیر خامش کند *** که پستان شیرین فرامش کند

تو نیز ای که در تو به ای طفل راه *** به صبرت(5)فراموش گردد گناه

***

جوانی سر از رای مادر بتافت *** دل دردمندش به آذر(6) بتافت

چو بیچاره شد پیشش آورد مهد(7) ***که ای شست مهر فراموش عهد

نه گریان و درمانده بودی و خرد *** که شب ها ز دست تو خوابم نبرد؟

نه در مهد نیروی حالت نبود *** مگس راندن از خودم مجالت نبود؟

تو آنی که از یک مگس رنجه ای *** که امروز سالار و سرپنجه ای

به حالی شوی باز در قعر گور *** که نتوانی از خویشتن دفع مور

ص: 51

دگردیده چون (1) برفروزد چراغ *** چو كرم لحد خورد پیه ماغ(2)؟

چو پوشیده چشمی (3) ببینی که راه *** نداند همی وقت رفتن ز چاه

تو گر شکر کردی که با دیده ای (4) *** و گر نه تو هم چشم پوشیده ای(5)

معلم نیاموخت فهم و رای ***سرشت این صفت درنهادت خدای

گرت منع کردی دل حق نیوش *** حقت عین باطل نبودی به گوش

***

ببین تا یک انگشت از چند بند ***به صنع الهی به هم در فکند

پس آشفتگی باشد و ابلهی *** که انگشت بر حرف صنعش نهی

تأمل کن از بهر رفتار مرد(6) *** که چند استخوان پی زد و وصل کرد

که بی گردش کعب و زانوی و پای *** نشاید قدم برگرفتن ز جای

از آن سجده بر آدمی سخت نیست *** که در صلب او مهره یک لخت نیست(7)

دو صد مهره بر یکدگر ساخته است *** که گل مهره(8) بی چون تو پرداخته است

رگت برتن است ای پسندیده خوی *** زمینی در او سیصد و شصت جوی

ص: 52

بصر در سر و رای و فکر و تمیز *** جوارح به دل، دل به دانش عزیز

بهایم(1) به روی اندر افتاده خوار *** تو همچون الف بر قدم ها سوار(2)

نگون کرده ایشان سر از بهر خور *** تو آری به عزت خورش پیش سر(3)

نزیبد تو را با چنین سروی *** که سر جز به طاعت فرود آوری

به إنعام (4)خود، دانه دادت نه کاه *** نکردت چو انعام(5)، سر در گیاه

و لیکن بدین صورت دلپذیر *** فریبا مشو سیرت(6) خوب گیر

ره راست با ید، نه بالای راست *** که کافر هم از روی صورت چو ماست

تو را آن که چشم و دهان داد و گوش *** اگر عاقلی در خلافش مكوش

گرفتم که دشمن بکوبی به سنگ *** مکن یاری از جهل با دوست جنگ

خردمند طبعان منت شناس *** بدوزند نعمت به میخ سپاس

***

ملک زاده یی زاسب آد هم(7) فتاد *** به گردن درش مهره بر هم فتاد

چو پيش فرو رفت گردن به تن *** نگشتی سرش تا نگشتی بدن

ص: 53

پزشکان بماندند حیران در این *** مگر فيلسوفي ز یونان زمین

سرش باز پیچد و رگ راست شد *** و گر وی نبودی زمن(1) خواست شد

دگر نوبت آمد(2) به نزد یک شاه *** نکرد آن فرومایه در وی نگاه

خردمند را سر فرو شد به شرم *** شنیدم که می رفت و می گفت نرم

اگر دی(3) نپيچيدمی گردنش *** نپیچیدی امروز روی از منش

فرستاد تخمی به دست رهی(4) *** که باید بر عود سوزش نهی(5)

ملک را یکی عطسه آمد ز دود *** سر و گردنش همچنان شد که بود

به عذر از پی مرد بشتافتند *** بجستند بسیار و کم یا فتند

مکن گردن از شکر منعم مپیچ *** که روز پسین سر بر آری به هیچ

***

یکی گوش کودک بمالید سخت *** که ای بوالعجب رای برگشته بخت!

تو را تیشه دادم که هیزم شکن *** نگفتم که دیوار مسجد بکن

زبان آمد از بهر شکر و سپاس *** به غیبت(6) نگردا ندش حق شناس

گذر گاه قرآن و پند است گوش *** به بهتان و باطل شنودن مکوش

دو چشم از پی صنع باری(7) نکوست *** زعيب برادر فروگیر و دوست

ص: 54

شب از بهر آسایش توست و روز *** مه(1)روشن و مهر گیتی فروز(2)

سپهر(3) از برای تو فراش وار *** همی گستراند بساط بهار

اگر باد و برف است و باران و ميغ(4)*** و گر رعد چوگان زند، برق تیغ

همه کارداران فرمان برند *** که تخم تو در خاک می پرورند

گر تشنه مانی ز سختی مجوش *** که سقای ابر آبت آرد به دوش

زخاک آورد رنگ و بوی طعام *** تماشاگه دیده و مغز و کام

عسل دادت از ذحل و من(5) از هوا *** ز طب دادت از نخل و نخل از نوا(6)

همه نخلبندان بخايند(7) دست *** ز حیرت که نخلی چنین کس نبست

خور(8) و ماه و پروین(9) برای تواند *** قناديل سقف سرای تواند

زخارت گل آورد و از نافه مشک *** زر از کان(10) و برگ تر از چوب خشک

به دست خودت(11) چشم و ابرو نگاشت *** که محرم به اغیار نتوان گذاشت

ص: 55

توانا که او نازنین پرورد *** به الوان (1)نعمت چنین پرورد

به جان گفت باید نفس بر نفس *** که شکرش نه کار زبان است و بس

خدایا! دلم خون شد و د یده ریش *** که می بینم إنعامت از گفت بیش

نگویم دد و دام و مور و سمک(2) *** که فوج ملایک بر اوج فلک

برو سعد يا! دست و دفتر بشوی *** به راهی که پایان ندارد مپوی

***

نداند کسی قدر روز خوشی *** مگر روزی افتد به سختی کشی

زمستان درویش در تنگ سال *** چه سهل است پیش خداوند مال(3)

سلیمی(4) که یک چند نالان تخفت *** خداوند را شکر صحت نگفت

چو مردانه رو باشی و تیز پای *** به شکرانه با کند پایان به پای (5)

به پیر کهن بر ببخشد جوان *** توانا کند رحم بر ناتوان

چه دانند جيحونیان(6) قدر آب؟ *** ز واماندگان پرس در آفتاب

عرب را که در دجله باشد قعود(7) *** چه غم دارد از تشنگان ز رود؟(8)

کسی قیمت تندرستی شناخت *** که یک چند بیچاره در تب گداخت

ص: 56

تو را تیره شب کی زما پد دراز؟ *** که غلطی ز پهلو به په لوی ناز

بر اندیش از افتان وخیزان تب *** که رنجور داند درازی شب

به بانگ دهل خواجه بيدار گشت *** چه داند شب پاسبان چون(1) گذشت؟

* * *

یکی را عسس(2) دست بربسته بود *** همه شب پریشان و دل خسته بود

به گوش آمدش در شب تیره رنگ *** که شخصی همی نالید از دست تنگ

شنید این سخن دزد مسکین و گفت *** ز بيچار گی چند نا لى بخفت

برو شکر یزدان کن ای تنگدست *** که دستت عسس تنگ بر هم نبست

مکن ناله از بینوایی بسی *** چو بینی ز خود بينوا تر کسی

* * *

برهنه تنی، یک درم وام کرد *** تن خويش را كسوتی خام(3) کرد

بنالید که ای طالع بدلگام *** به گر ما بپختم در این زیر خام

چو ناپخته آمد ز سختی به جوش *** یکی گفتش از چاه زندان خموش

به جای آور ای خام! شکر خدای *** که چو ما نه ای خام(4) بر دست و پای

* * *

ز ره بازمانده یی می گریست *** که مسکین تر از من در این دشت کیست؟

جها نديده یی گفتش: ای هوشیار! *** اگر مردی این سخن گوش دار

ص: 57

برو شکر کن چون به خر بر نه ای *** که آخر بنی آدمی خر نه ای(1) و(2)

* * *

این محنتی که می کشم از تنگی قفس *** کفران نعمتی است که در باغ کرده ام(3)

دوام دولت اندر حق شناسی است *** زوال نعمت اندر ناسپاسی است

اگر فضل خدا بر خود بدانی *** بماند بر تو نعمت جاودانی

چه ماند از لطف و احسان و نکوبی؟ *** حرامت باد اگر شکرش نگویی(4)

کند هرکسی با خدا بی حیایی *** رسد تا کند از گداها گدایی(5)

نعمت آن را زیاد است که همه شکر بود *** تو نه ای از در نعمت که همه کفرانی(6)

زود بگیرد نمک، ديده آن کس که او *** نان ونمک خورد و رفت نان ونمکدان شکست(7)

مروت نباشد بدی باکسی *** کز او نیکویی ديده باشی بسی(8)

ز چاهی که خوردی از و آب پاک *** نشاید فکندن در و سنگ و خاک(9)

هر آن کس که کفران نعمت کند *** به حر مان(10) نعمت شود مبتلا(11)

ص: 58

***

چو به بودی طبیب از خود میازار *** که بیماری توان بودن دگربار

چو باران رفت بارانی میفکن *** چو میوه سیر خوردی شاخ مشکن

چو خرمن بر گرفتی گاو مفروش *** که دون همت کند منت فراموش

منه بر روشنایی دل به یک بار *** چراغ از بهر تاریکی نگه دار

نشاید كآدمی چون کره ی خر *** چو سیر آمد نگردد گرد مادر

وفاداری کن و نعمت شناسی *** که بد فرجا می آرد ناسپاسی

جزای مردمی جز مردمی نیست *** هر آنکو حق ندا ند آدمی نیست

وگر دانی که بدخویی کند یار *** تو خوی خوب خویش از دست مگذار(1)

***

کافر(2) نعمت بسان کافر دین است *** جهد کن و سعی کن به کشتن کافر(3)

* * *

کسی کو(4) با تونیکی کرد یکبار *** همیشه آن نکویی یاد می دار(5)

سگی را گر لقمه ای نان دهی *** پس از مدتی حق شناسی کند

ص: 59

و گر ناکسی را دو صد خوان نهی *** ز بدسیرتی ناسپاسی کند(1)

* * *

هرکس که نمک خورد و نمکدان بشکست *** در مذهب رندان جهان، سگ به از اوست(2)

* * *

شکر نعمت نعمتت افزون کند *** صد هزاران گل ز خاری سر زند(3)

* * *

نعمت بسیار داری، شکر از آن بسیارتر *** نعمت افزون تر شود آن را که او شاکر شود(4)

* * *

هرآن کو شناسد سپاس خدای *** کند کا مکاری به هر دو سرای(5)

* * *

قطره ی آبی نخورند ماکیان(6) *** تا نکند سر به سوی آسمان(7)

* * *

رزق تو گر از خوان فلک شد غم روزی *** غافل مشو از شکر، که این نیز غذایی است(8)

* * *

ص: 60

حق نعمت شناختن در کار *** نعمت افزون کند به نعمت خوار(1)

* * *

در نعمت خدای بگشاید *** شکر کن تا خدا بیفزاید(2)

* * *

إذ من الشکر غم آلاؤه *** و من الشکر دام نعماؤه(3)

* * *

شکر باشد کلید گنج مزید *** گنج خواهی مده ز دست کلید(4)

* * *

مهتران جهان همه مردند *** مرگ را سر همه فرو کردند

زیر خاک اندرون شدند آنان *** که همه کوشک ها برآوردند

از هزاران هزار نعمت و ناز *** نه به آخر به جز کفن بردند؟

بود از نعمت آن چه پوشیدند *** و آن چه دادند و آن چه را خوردند(5)

* * *

ای پسر ار(6) عمر تو یک ساعت است *** ايزد را بر تو درو(7) طاعت است

ص: 61

نعمت تخم است وزو شکر بار(1) *** وین بر(2) و این تخم نه هر ساعت است

طاعت اگر اصل همه شکرهاست *** عمر سر هر شرف و نعمت است

گرت همی عمر نیرزد به شکر *** بر تو به دیوانگیم تهمت است

مرد نکو صورت بی علم و شکر *** سوی حکیمان به حقیقت بت است

مرد مخوان هیچ، بتش خوان، از آنک(3) *** چون بت با قامت و بی قیمت است(4)

***

دریاب کنون که نعمتت هست به دست *** کاین دولت(5) وملک میرود دست به دست(6)

* * *

هر که نداند سپاس نعمت امروز *** حیف خورد بر نصيب رحمت فردا(7)

ص: 62

ص: 64

در دعایی چنین می خوانیم: اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي عَبْداً شَكُوراً وَ لالائِكَ ذَکُورا؛

خدایا، مرا بنده ای بسیار شاکر و بسیار یاد کننده ی نعمتهایت قرار بده.(1)

امام صادق علیه السلام: ما نَدْري ما نَشْكُرُ، اَجَميلَ ما تَنْشُرُ، اَمْ قَبيحَ ما تَسْتُرُ، اَمْ عَظيمَ ما اَبْلَيْتَ وَ اَوْلَيْتَ، اَمْ كَثيرَ مَا مِنْهُ نَجَّيْتَ وَ عافَيْتَ؛

نمی دانیم که کدام را شکر کنیم؟ زیبایی هایی که منتشر کردی و یا زشتیهای را که پوشاندی یا امتحان های بزرگی که به عمل آوردی و بخشش های بزرگی که نمودی و یا موارد فراوانی که از آن نجاتمان دادی و عافیتمان بخشیدی.(2)

رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم: للّٰهُمَّ ارْزُقْنِي الشُّكْرُ عِنْدَ کُلِ نِعْمَةً؛

خدایا، همراه هر نعمتی شکر روزی ام كن.(3)

امام صادق علیه السلام: اللَّهُمَّ أَلْهَمَنِي شُكْرَكَ ؛

پروردگارا، شکرت را به من الهام کن(4).

ص: 65

امام صادق عليه السلام: إِلَهِي قَلَّ شُكْرِي سَيِّدِي فَلَمْ تَحْرِمْنِي؛

پروردگارا، شكر من ناچیز است. ای سروم، و با این وجود تو مرا از نعمتت محروم نکردی.(1)

خدایا تو را سپاس که امروز به من فرصت عشق ورزی به همسر و مهرورزی به فرزندم را دادی.

خدایا تو را سپاس که از جایی که گمانش را نمی برم روزی ام را میرسانی

خدایا تو را سپاس که به جای مچ گیری، دستگیری میکنی.

خدایا تو را سپاس که به ما قدرت و شجاعت سپاس گذاری دادی.

خدایا تو را سپاس که به ما چشمان زیبا دادی تا زیباییهایت را ببینیم

خدایا تو را سپاس به خاطر تک تک ثانیه هایی که قلبم در آن تپید و نفس هایم در آن گذر کرد.

خدایا تو را سپاس به خاطر وجود پدر و مادرم

خدایا تو را سپاس که کمال دین و اتمام نعمتت را در ولایت امیرالمومنین علی بن ابی طالب علیه السلام نهادی.

خدایا تو را هزاران بار سپاس که به خواسته هایم رسیدم.

خدیا تو را سپاس که فرصت جدیدی به من دادی.

خدایا تو را سپاس به خاطر دوستان خوبی که دارم.

امام على علیه السلام: اللَّهُمَّ وَ أَسْأَلُكَ أَنْ تَتَقَبَّلَ مِنِّي فَاِنَکَ غَفُورُ شَکُور؛

ص: 66

پرودگارا! از تو درخواست می کنم که از من بپذیری، که همانا تو بسیار آمرزنده و بسیار شکر کننده ای(1).

شکر که این نامه به عنوان رسید *** پیشتر از عمر به پایان رسید

(نظامی)

* * *

ص: 67